Локалната самоуправа е најблиската форма на власт до граѓаните Не се мери со големи говори, туку со вистински, опипливи промени – асфалтирани улици, нови градинки, безбеден и сигурен јавен превоз, пристапни тротоари и добро осветлени јавни простори.
Тоа се одлуки што ја обликуваат секојдневната реалност и директно го определуваат квалитетот на животот во заедницата.
Но што велат бројките за учеството на жените во локалната политика?
Иако жените сочинуваат повеќе од половина од населението во Северна Македонија, нивната застапеност во јавниот живот и во процесот на донесување локални одлуки сè уште е далеку од еднаква. На локалните избори во 2021 година, само 8% од кандидатите за градоначалници беа жени. Избрани беа само две градоначалнички, а жените сочинуваат само 36% од советничките места – во некои општини дури и под 25%.
Овие бројки откриваат длабоко вкоренети структурни пречки: родови стереотипи, дискриминација, традиционални убедувања и ограничен пристап до ресурси. Жените често се соочуваат со двоен товар – семејни обврски, недоволна поддршка од машките партиски лидери и внатрешни динамики во партиите кои го ограничуваат нивниот политички напредок.
И токму во тие предизвикувачки простори, се појавуваат храбри гласови – жени кои одбиваат да го прифатат статус кво и се борат за еднакво учество и влијание.
Кога жените работат – заедниците напредуваат
Приказните на политички активните жени се доказ дека вистинската промена започнува токму на локално ниво, каде што политиките се најтесно поврзани со секојдневниот живот на граѓаните.
Марта Ѓоргиевска, советничка во Општина Битола, го воведе „Паник копчето“ – систем што овозможува брза интервенција во кризни ситуации.
„Влегов во политиката затоа што верувам дека локалната власт има моќ директно да го подобри животот на луѓето. Сакав да бидам дел од таа промена,“ сподели Марта.
Фатлуме Нуредини, советничка во Општина Липково, се залагаше и успеа да обезбеди чиста вода и подобра инфраструктура во руралните средини – конкретни резултати кои произлегуваат од нејзината посветеност на социјалната правда и еднакви услови за сите.
„Кога ги видов неправдите во секојдневието – недостигот од вода, запоставените села, селективните политики – знаев дека морам да дејствувам. Се ангажирав од желба да обезбедам основни услови за живот за секој граѓанин, без оглед на етничката или социјалната припадност,“ вели Фатлуме.
Нејзината приказна покажува дека локалната политика навистина може да биде алатка за трансформација – особено кога жените добиваат можност да водат и да ги предизвикуваат системите кои ги маргинализираат заедниците.
Теодора Радончич, советничка во Град Скопје, е моќен глас за младите жени во политиката. Таа не само што ги охрабрува да не чекаат дозвола за учество, туку активно создава простор за нивна порамноправна вклученост.
„Секоја жена што влегува во политиката отвора врата за уште десет. Не чекај покана – избори си место на масата. А ако не ти дадат – изгради своја,“ порачува Теодора.
Нејзината порака ја отсликува суштинската идеја: кога жените учествуваат со најмалку 30% во донесувањето одлуки, тогаш е можно вистинско менување на системите. Женското лидерство не е само личен успех – тоа го отвора патот и за други и придонесува кон поправедна и поинклузивна политика.
Фортеса Сејдини, советничка во Општина Кичево, се избори за средства за изградба на канализациски систем во село што децении било без основна инфраструктура. Благодарение на нејзиниот ангажман, општината вложи 1 милион евра во проектот.
„Овој проект докажува дека со упорност и вистински приоритети, можеме да донесеме вистински промени во секоја општина,“ рече Фортеса.
Нејзината приказна го потврдува значењето на жените на позициите каде што се поставуваат прашања, се распоредуваат јавни средства и се обликуваат политики. Кога жените се суштински вклучени, често застапуваат инклузивни проекти што носат придобивки за целата заедница – и за мажите, и за жените.
Сања Несторовска Лазарова, советничка во Општина Аеродром, се залага за поголема транспарентност во општинските процеси, вклучително и директни преноси од седниците на советите.
„Локалната власт не смее да функционира во сенка. Граѓаните имаат право да знаат кој ги почитува правилата, а кој не. Јас сум тука за да обезбедам дека нема скриени агенди,“ вели Сања.
Транспарентноста не само што гради доверба во институциите – таа е и клучен предуслов за зголемено учество на жените во политиката. Отворените и отчетни процеси го намалуваат просторот за фаворизирање и дискриминација, и создаваат средина каде што жените можат рамноправно да учествуваат, да водат и да бидат слушнати.
Мажите – гласни сојузници за еднаквост
Јетмир Асани, претседател на Советот на Општина Чаир, се залага за поголемо учество на младите жени во општинските совети и за еднакви можности за сите.
„Присуството на млади жени во советите е клучно за изградба на инклузивни заедници. Тие носат нова енергија и свежи идеи,“ вели Јетмир.
Неговата позиција ја отсликува важноста на мажите како сојузници во борбата за родова еднаквост. Поддршката и вклученоста на мажите се неопходни за рушење на бариерите и создавање политички амбиент каде што жените и мажите имаат еднакви шанси за учество и лидерство. Кога сите се вклучени, институциите стануваат поправедни, поотчетни и поотпорни на потребите на граѓаните.
Ненад Матевски, советник во Општина Центар, нагласува дека вклучувањето на жените во сите аспекти на локалното одлучување – од социјални политики до урбано планирање – носи додадена вредност и поинклузивни резултати.
„Кога жените се дел од процесот на одлучување, приоритетите се менуваат. Но нивната улога не треба да се ограничи на ‘меки’ области како образование, здравство или социјална заштита. Жените мора да бидат еднакви актери и во креирањето економски, инфраструктурни и безбедносни политики. Политиката не смее да биде машки клуб,“ рече Ненад.
Само со разновидни родови перспективи во сите области може да се донесуваат правични и одржливи одлуки кои ги одразуваат вистинските потреби на целото население.
IFES – Зад секоја оспособена жена стои мрежа на поддршка
Преку Швајцарската програма за изборна поддршка, што ја спроведува Меѓународната фондација за изборни системи (IFES), стотици жени низ земјата добија обука за лидерство, менторска поддршка, видливост на нивната работа, ресурси за ангажман со заедницата и охрабрување да се кандидираат.
Нашата платформа е посветена на демократијата, застапеноста и праведни избори. Локалните избори во октомври 2025 година се можност за отворање простор за вистинска инклузија на жените во политиката – не само како кандидатки, туку како креаторки на политики што одговараат на реалните потреби на жените и мажите во заедницата.
Жените мора да бидат присутни таму каде што се носат одлуки – во советите, во извршната власт и во партиските структури. Но нивната присутност мора да биде повеќе од симболична – таа мора да биде влијателна, рамноправна и суштинска.
Политичките партии, како клучни актери во овој процес, треба да ја препознаат вредноста на женскиот политички глас.
Тие мора да создадат услови за вистинска родова еднаквост – не само за да се исполнат квоти, туку затоа што инклузивната политика е посилна, поправедна и поефикасна.
Сега е времето да охрабриме, поддржиме и мотивираме повеќе жени да се кандидираат, да се организираат и да водат. Затоа што локалната политика е алатка за промена – но само ако има место за сите.
„Жените не се само бројки за исполнување квоти – тие се носителки на идеи, визии и трансформација. Локалните избори се можност за повеќе жени навистина да се вклучат во политиката: како кандидатки, како двигатели на политики и како активни носители на одлуки. За тоа да се случи, политичките партии мора да ја препознаат вистинската вредност на женското лидерство и да создадат простор за нивно суштинско, а не симболично учество – во секој совет, во секоја општина и во секоја одлука што го обликува животот на заедницата.“
* 36% жени во општинските совети
Извор: Државна изборна комисија (ДИК), извештаи на IFES и UN Women (2021–2023)
** Во некои региони, застапеноста паѓа под 25%
Извор: IFES Македонија, „Картографија на локалната застапеност на жени“ (2023)
